اهمیت و جایگاه نماز و انس با قرآن در آیات و حیانی و احادیث نبوی و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) به تعدد ذکر گردیده است. رسول الله (ص) به تلاوت سور قرآن کریم در رکعتین نمازهای واجب و مستحبی عنایت ویژه ای داشته اند. رویکرد معنادار رسول الله (ص) و ائمه معصومین (ص) به تلاوت سوره های قرآن در نماز و عمومیت بخشی به حفظ سور قرآن و تمرین و تکرار صحیح آن برای تلاوت در نمازهای واجب و مستحبی بدین جهت بوده تا میزان آشنایی و انس اهل نماز با سوره های قرآن را افزایش داده و زمینه بهره برداری آنها را از برکات و خیرات و نورانیت قرآن ارتقاء بخشیده و عروج نورانی نماز آنها را با تلاوت سور قرآن کریم به عالی ترین حد برسانند.
در این یاداشت که به همت مدیر وبلاگ آموزشی و پژوهشی دعوت به نماز تهیه و تنظیم گردیده،اشاره ای شده است به گام های اساسی رسول الله (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت برای فرهنگ سازی تلاوت قرآن کریم در نماز مطرح گردیده است.
رسول الله (ص) برای فرهنگ سازی تلاوت قرآن کریم در نماز، گام های اساسی برداشته اند که به ترتیب به طرح آنها می پردازیم.
گام اولین:پیامبر اعظم «ص» اولین گام جهت تلاوت قرآن کریم در نمازهای واجب و مستحبی را فراگیری قرآن و صحیح خوانی آن قلمداد فرموده اند: النبی (ص): * خیارکم من تعلم القرآن وعلمه* (38 ) «بهترین شما کسانی هستند که قرآن را فرا گیرند و به دیگران تعلیم دهند.» النبی (ص): * خیر الناس اقروهم و افقهم فی دین الله * (39) «بهترین مردم کسانی هستند که قرآن را بهتر می خوانند و در کار دین داناترند.» النبی (ص): * علیکم بالقرآن فاتخذوه اماماً و قائداً فانه کلام رب العالمین. * (40) «با قرآن مأنوس شوید و آن را پیشوای خویشتن کنید که قرآن گفتار پروردگار جهانیان است.»
گام دوم :پیامبر اعظم (ص) دومین گام جهت تلاوت قرآن کریم در نمازهای واجب و مستحبی را تشویق یکدیگر به قرآن خوانی دانسته و خود به این مهم پرداخته اند: «هر گاه فردی از شما دوست داشته باشد که با پروردگارش سخن بگوید قرآن بخواند که صیقل دهنده دل ها تلاوت قرآن است. بر شما باد به تلاوت قرآن؛ زیرا خواندن آن کفاره گناهان است و پرده ای در برابر آتش و موجب ایمنی از عذاب می باشد.»(41) «فرزندم از قرآن غافل مباش؛ زیرا که قرآن دل را زنده می کند و از فحشاء و زشتکاری و ستم و گناه باز می دارد.»(42) النبی (ص): *و لتالی آیه من کتاب الله، خیر من تحت العرش الی تخوم السفلی* (43) «رسول الله (ص) فرموده اند: «همانا خواننده ی آیه ای از کتاب خدا، بهتر است از آنچه زیر عرش تا پایین ترین جاهای زمین است.»
گام سوم:پیامبر اعظم «ص» سومین گام تلاوت قرآن کریم در نمازهای واجب و مستحبی را زیبا خوانی قرآن با صوت و لحن عرب و رعایت تجوید دانسته اند. النبی (ص): * اقروا القرآن بالحال العرب و اصواتها* (44) رسول الله (ص) فرموده اند: «قرآن را با صوت و لحن عرب بخوانید.» النبی (ص): * لکل شیء حلیه و حلیه القرآن الصوت الحسن* (45) «هر چیزی را زیبایی و جمالی است و جمال و زیبایی قرآن صوت و لحن نیکو در تلاوت است.» النبی (ص): *حسنوا القرآن باصواتکم فان الصوت الحسن یزید القرآن حسناً* (46) «قرآن را با صوت های خود نیکو سازید، که صوت و لحن زیبا بر زیبایی قرآن می افزاید.» از پیامبر خدا (ص) سؤال نمودند چه کسی قرآن را از همه خوش تر و زیباتر می خواند؟ حضرت فرمودند: «کسی که هر گاه قرآن خواندن او را بشنوی ترس و خشیت از خدا در او نمایان باشد» (47) و همچنین حضرت فرموده اند: «قرآن را با صوت حزین بخوانید؛ زیرا که آن با صوت حزین نازل شده است.»(48) همچنین پیامبر اعظم (ص) بر رعایت تجوید در تلاوت قرآن تأکید و رعایت وقف و ابتدا را در تلاوت قرآن لازم می دانستند و در سخنان متعدد چنین فرموده اند: * «از وصل آیات رحمت به آیات عذاب یا عکس آن اجتناب کنید.» (49) * «پیامبر خدا (ص) بر آیات وقف می فرمودند و قرائت سوره ی مبارکه توحید را به یک نفس، مکروه می دانستند.(50) * «ام سلمه نقل می کند که پیامبر خدا قرائتش را آیه آیه قطع می فرمود.» (51) عزیزان علاقه مند می توانند به کتاب (وقوف النبی (ص) فی القرآن) تألیف محمد بن عیسی آندلسی معروف به مغربی (م 400 ه. ق) مراجعه نمایند. او در این کتاب 27 مورد وقف را به عنوان (وقف النبی «ص») ذکر کرده است که در کتاب کشف الظنون نقل شده است.(52) در ارتباط با لحن عرب حضرت رسول اکرم (ص) فرموده اند: «کسی که قرآن را به لحن عرب نخواند از ما نیست.»(53)
گام چهارم:پیامبر اعظم (ص) چهارمین گام تلاوت قرآن در نمازهای واجب و جماعت را انتخاب امامان جماعتی می دانند که حافظ قرآن و توانمند به تلاوت زیبا و صحیح قرآن در نماز باشند. رسول خدا فرموده اند پیش نمازی مردم را کسی به عهده بگیرد که قرآن خوان تر و قرائتش بهتر باشد و اگر در قرائت قرآن یکسان بودند آن کس که به سنت داناتر و در دین فقیه تر است پیش نماز باشد.(54) رسول الله با گفتن: «یؤمکم اقرئکم» به مؤمنان توصیه فرموده اند که در نماز جماعت، شخص امام جماعت (اقرؤا الحفظ) باشد و چنین فردی را بر دیگران مقدم دارید و این توصیه در بین مؤمنان جاری و مورد قبول و عمل بوده است، به همین سبب، آن گاه که جمعی از مسلمانان قبل از هجرت پیامبر (ص) به مدینه، از مکه راهی مدینه شدند، در طول سفر امامت جماعت را به سالم مولی ابی حذیفه سپردند، با آن که در بین آنان اصحابی چون عمر بن خطاب، ابوسلمه و عیاش بن ابی ربیعه وجود داشتند. و انتخاب سالم مولی ابی حذیفه و برتری و ارجحیت او نسبت به بقیه این بود که قرآن بیشتری فرا گرفته بود و حافظ قرآن بود و قرآن را با صوت و لحن مناسبی تلاوت می نمود. نمونه دیگر، تصدی امامت، عمروبن سلمه بن قیس جرمی است که در سن 17 سالگی در قبیله خود متصدی امامت شد؛ زیرا در آن زمان که قوم او به اسلام گرویدند بین افراد قبیله از نظر میزان حفظ قرآن، کسی به پای او نمی رسید و لذا مقدم بر دیگران، مسؤولیت امامت جماعت قبیله را احراز نمود.
گام پنجم:رسول الله (ص) به عنوان طراح فرهنگ سازی تلاوت قرآن در نماز، با عمل آگاهانه و خالصانه خود ضمانت بخش این فرهنگ سازی بوده اند. در این خصوص، خداوند در ابتدای سوره مزمل رسول خدا را مکلف به قیام شبانه و تلاوت قرآن در طول شب کرده است. رسول الله (ص) در عمل به این دستور الهی، شب ها به تهجد و شب زنده داری برمی خواست و حتی مطابق روایات تاریخی، سوره های بزرگ قرآن را در نمازها و تلاوت های شبانه قرائت می کرد چنان که آیه ی پایانی سوره مزمل نیز گواه این مطلب است، آنجا که می فرماید: * ان ربک یعلم ایاک تقوم ادنی من ثلثی اللیل و نصفه و ثلثه و طائفه من الذین معک* در حقیقت پروردگار تو می داند که تو و گروهی از کسانی که با تو هستند، نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را به نماز برمی خیزند.» بر این اساس، رسول خدا (ص) نیز همواره مؤمنان را به فرا گیری و قرائت قرآن ترغیب می فرمودند. حضرت به ویژه بر یادگیری سوره های طولانی، مانند سوره های بقره و آل عمران تأکید بسیار می کرد. چنانکه در حدیثی فرموده اند: * تعلموا سوره البقره فان اخذها برکة و ترکها حسره و لا تسطیعها البطله* (55) «سوره بقره را یاد گیرید که در یادگیری آن برکت و ترک آن مایه ی حسرت و پشیمانی است و باطل پیشگان به یادگیری آن توانا نخواهند بود.» حذیفه بن یمان گوید: «شبی در ماه رمضان به نماز با رسول الله برخاستم، آن حضرت به قرائت سوره بقره پرداخت. با خود گفتم که حضرت با خواندن این سوره رکعت خود را تمام خواهد کرد. و لیکن دیدم که حضرت به تلاوت سوره نساء و آنگاه سوره آل عمران پرداخت و در عین حال، آن حضرت قرآن را شمرده شمرده تلاوت می کرد به این صورت که چون به آیه ای می رسید که در آن از تسبیح و تنزیه خداوند سخن رفته بود، به تسبیح و تنزیه می پرداخت و چون به آیه ی رحمت می رسید، آن رحمت را می طلبید و چون به آیه عذاب برمی خورد از آن عذاب به خداوند پناه می جست.(56).
پی نوشت : 38- وسائل الشیعه، جلد 14، ص 85. 39- نهج الفصاحه / باب القرآن، ص 382/ 3655. 40- همان/ باب القرآن، ص 382/ 3658. 41- میزان الحکمه، باب القرآن، ص 635. 42- همان / حدیث 5187. 43- بحار الانوار، ج 92، ص 19. 44- وسائل الشیعه، ج 4/ 858. 45- همان / ج 4/ 859. 46- همان. 47- بحارالانوار، ج 92/ 190. 48- ابن نحاس، القطع و الائتناف / 13؛ سیوطی، الاتقان، 1/ 369. 49- طبرسی، مجمع البیان، 10/ 378 - اصول کافی، 2/ 616. 50- همان، 10/ 378. 51- همان. 52- حاجی خلیفه، کشف الظنون/ ج 2/ 2025. 53- البخاری، الصحیح / ص13- باب التوحید، ج 7527. 54- الکافی / ج 3/ ص 376، حدیث 5. 55- مسلم، الصحیح / ج1 / 553. 56- همان / ج 1/ 536.
تهیه وتنظیم : وبلاگ دعوت به نماز
برگرفته از مقاله نشریه کوثر شماره24
